Türk evlerinde temizlik: günlük ritüeller, standartlar ve incelikler

Изображение сгенерировано нейросетью Dall-e

Türkiye’de bir evin dağınık yakalanması nadirdir; bu yalnızca bir ev içi alışkanlık değil, kültürün bir parçası. Birçok kadın için temizlik angarya sayılmaz; aileye özen göstermenin ve evde huzur iklimi kurmanın yolu olarak görülür. Temizliğe duyulan saygı kuşaktan kuşağa aktarılır; yöntemlerin kendisi bile çoğu ziyaretçide hayranlık uyandırır.

Gelenek ve gündelik hayat olarak temizlik

Tarihsel olarak, Türkiye’de kadınlar zamanlarının büyük bölümünü evde, evi çekip çevirerek geçirirdi. Bu alışkanlık kaybolmuş değil; bugün çalışan birçok kadın da temizliğe özel bir dikkat ayırıyor. Fırçalar, paspaslar ve farklı temizlik malzemeleri evlerde sık rastlanan bir manzara. Basit bir örnek, halılar için hemen her gün kullanılan meşhur gırgır.

Rutinler hızlı ilerler; pek çok hareket adeta refleks halindedir. Derin temizlikler bile çoğu zaman birkaç saati geçmez ve sonuç, daima misafir ağırlamaya hazır görünen bir mekandır.

Tozla mücadele günlük bir ritüel

Toza ayrı bir özen gösterilir. İş üstten başlar: avizeler, perde rayları, klimalar; ardından mobilya kenarları ve yatay yüzeyler gelir. Aynalarla tezgahlar parlatılır, abajurlar düzenli olarak, en az ayda bir yıkanır. Bulanık cam hoş karşılanmaz; eşiği geçtiğiniz anda çıtanın ne kadar yüksek olduğu anlaşılır.

Zeminler ve halılar: temizlik normdur

Zeminler iyice yıkanır. Her temizlikte eşyalar yerinden oynatılır; buzdolabı ya da koltuk gibi büyük parçalar da buna dahildir. Halılar her yerde ve bakımı ciddidir. Orta gelirli ailelerde sıkça iki takım bulunur: kışlık ve yazlık. Her mevsim sonunda yıkanır ya da kuru temizlemeye verilir; yıl içinde de en az ayda bir temizlenir. Kırsalda halılar kimi yerde hâlâ derelerde yıkanır; gelenek sürer.

Mobilya ve tekstilde özen

Döşemeli mobilyalar hassasiyetle korunur. Kanepe kılıfları yaygındır. Bazı evlerde çamaşır makinesinden klozet kapağına kadar çeşitli eşyalar bile örtülerle korunur. Eğer bir davet ya da kalabalık buluşma planlanıyorsa, ev sahibi leke tutabilecek hemen her şeyi çarşaflarla kaplayabilir. Tekstiller haftalık yıkanır; bu kuralın istisnaya pek yer bırakmadığı, odaların taşıdığı tazelikten anlaşılır.

Camın parlaması beklenir

Pencereler Türk titizliğinin odak noktasıdır. En az on günde bir silinir. Müsait bir vakit bulunduğunda çerçeveler silinir, perdeler değiştirilir ya da camlar yalnızca tazelenir. Temiz pencereler, hem eve hem de misafire duyulan saygının işaretidir; söze gerek bırakmayan sakin bir ölçü.

Banyo her günün meselesi

Tuvalet ve banyolar başlı başına bir dünya gibidir. Kireç, su damlaları ve sabun izleri anında temizlenir. Yalnızca musluklar değil, borular da temizlenir. Birçok kişi için vitrifiye üzerinde görünür izler neredeyse utanç sayılır; bu yüzden parlaklık her gün korunur.

Balkon: depo değil, ikinci bir oturma alanı

Türk balkonu kahvaltının, çayın ve ağırlamanın mekânıdır. Eski eşyaların ya da kutuların biriktiği bir köşe olarak görülmez. Temizlik her gün yapılır; yazın daha da sıkı tutulur. Zemin katlarda çoğu zaman güçlü basınçlı bir hortumla balkon yıkanır; sanki dışarıdaki kaldırım durulanıyormuş gibi.

Mutfak evin kalbi

Türk mutfağında temizlik seçmeci değil, bütündür. Dolaplar boşaltılır, raflar yıkanır, bulaşıklar pırıl pırıl parlatılır. Bazen erzak genel bir gözden geçirmeden geçer; bakliyatlar düzenlenir, fazlalıklar ayıklanır ve böcekleri uzak tutması için defne yaprağı konulabilir. Seyrek kullanılan eşyaların bile lekesiz olması beklenir; bu yaklaşım, Türk usulü ev düzeninin merkezinde durur. Mesaj net: temizlik ilgidir ve bu ilgi, eşiği geçen herkesle paylaşılır.