Transbaykalya’daki Büyük Sibirya Duvarı: kökeni, olası kurucular ve neden unutuldu

Изображение сгенерировано нейросетью Dall-e

Transbaykalya’nın derinliklerinde, siperler ve hendeklerden oluşan silik bir zincir uzanır. Yerel halk ona Büyük Sibirya Duvarı der, ancak neden ve kim tarafından yapıldığını anlatabilen pek az kişi vardır. Öyküsü yüzyılların arasından kayıp gitmiş, daha çok eski seyyahların dağınık notlarında iz bırakmıştır.

Uzun süre gözden kaçan bir duvar

Araştırmacılar bu sıra dışı yapıyı daha 18. yüzyılda yazıya dökmeye başlamıştı. Aralarında Sibirya’nın en dikkatli kronikçilerinden Alman tarihçi Gerhard Miller da vardı. Notlarında uzun bir toprak hattından söz etti, fakat bunu büyük bir keşif gibi sunmadı. Sonraları bazı eleştirmenler onu duvarın geçmişini gizlemekle suçladı; ne var ki bu iddiayı destekleyen bir kanıt hiç ortaya çıkmadı.

Bugün korunan kesim yaklaşık 700 kilometre boyunca uzanıyor. Surların bir zamanlar sekiz metreye kadar yükseldiği tahmin ediliyor; ama zaman acımasız davrandı: bazı yerlerde artık yer seviyesinin yalnızca bir ile bir buçuk metre üzerine çıkıyorlar.

Bu savunma hattını kim inşa etti

Tek bir yanıt yok. Arkeologlar ve tarihçiler birkaç olasılık sıralıyor ve hiçbirinin kesin kanıtı bulunmuş değil.

Seçenek bir: Kitanlar

Moğol dilli bu topluluklar Liao İmparatorluğu’nu kurdu; egemenlikleri Moğolistan’dan Kuzey Çin’e ve Transbaykalya’ya uzanıyordu. Duvar, Baykal Gölü’ne yakın yaşayan Buryat Moğollarına karşı bir kalkan işlevi görmüş olabilir.

Seçenek iki: Buryat Moğollar

Başka bir görüş, tahkimatın Cengiz Han’dan önceye tarihlendiğini öne sürer. Buryat kabileleri, sınırı komşu topluluklara karşı korumak için güçlendirmiş olabilir.

Seçenek üç: Çinliler

Kimileri bunu, savunma hatları kurma konusundaki Çin geleneğine bağlar. Ne var ki doğrudan kanıt yok. Tartışma sürse de araştırmacılar şu noktada hemfikir: duvar, geniş bir alanı korumak üzere tasarlanmış askerî bir yapıdır.

Duvar neden hafızadan silindi

Duvarın içinden geçtiği topraklar defalarca el değiştirdi: Jin İmparatorluğu’ndan Moğol devletine, oradan da Rus Kazaklarına. Her yeni iktidar kendi önceliklerini getirdi ve eski tahkimat yavaş yavaş işlevini yitirdi.

Zamanla setler çöktü, otla kaplandı ve manzaranın bir parçasına dönüştü. İnşa dönemine dair belgeler günümüze ulaşmadı. Bu yüzden Büyük Sibirya Duvarı geniş kitleler için hâlâ büyük ölçüde bilinmez. Bilim insanları ise onu tartışmayı sürdürüyor; parçalı izlerden tarihini bir araya getirmeye çalışıyor.

Hatırlanmaya değer bir miras

Transbaykalya için bu yapı, yerel coğrafyanın bir parçası; ancak geçmişi hâlâ yanıtladığından çok soru doğuruyor. Gerekli ilgiyle, bölge tarihinin görünür bir işaretine dönüşebilir. Şimdilik işi çoğunlukla uzmanlar üstleniyor; daha geniş kitleler duvarı yalnızca ara sıra çıkan yayınlardan öğrenebiliyor. Bölgenin, anlatılmayı bekleyen bir hikâyenin üzerinde oturduğu duygusu kolay kolay dağılmıyor.